تاریخچه چای در ایران
یکی از محبوب‌ترین نوشیدنی‌های دنیا پس از آب که پرمصرف‌ترین نوشیدنی جهان نیز به شمار می رود چای است . در این مقاله از موراتوس مروری به تاریخچه ی چای ، این نوشیدنی پرطرفدار خواهیم داشت و اطلاعاتی در این رابطه به شما عزیزان ارائه خواهیم داد .
تاریخچه چای در ایران
با اینکه امروزه چای پرمصرف‌ترین نوشیدنی ایرانی‌هاست سابقه کشت چای ایرانی به حدود ۱۱۰ سال پیش بازمی‌گردد. البته مصرف چای سیاه در ایران از اواخر قرن پانزدهم و آغاز قرن شانزدهم شروع شده است اما کشت آن حدود یک قرن سابقه دارد.
امیرکبیر نیز در قرن هجدهم دو دست ظروف چای‌خوری، شامل سماور نقره‌ای از دولت فرانسه و یک عدد سماور دیگر را از تاجر روسی دریافت کرده بود و انحصار سماورسازی با یارانهٔ دولتی را به استادکاری در اصفهان اعطاء نمود. پس طبق چنین مشاهداتی می‌توان مطمئن شد که در آن زمان ایرانی‌ها با چای آشنا بوده‌اند.
قهوه نوشیدنی رایج ایرانی‌ها در زمان‌های قدیم بوده است اما به علت دوری ایران از کشورهای تولیدکننده قهوه و حمل‌ونقل سخت در آن زمان و از طرفی نزدیکی ایران به چین و هند و وجود جاده‌های مناسبی همچون جاده راه ابریشم، چای به سادگی جایگزین قهوه گردید.
شخصی به نام حاج محمد اصفهانی در سال ۱۲۶۱ هجری شمسی، کشت چای در ایران را آغاز نمود ولی موفق نشد. در سال ۱۲۸۵ هـجری شمسی، محمد میرزای چایکار ملقب به “کاشف السلطنه” که ژنرال کنسول ایران در هند بود بیان کرد که مقدار بسیاری ارز از کشور برای واردات چای مصرف می‌شود و می‌توان با کشت چای در داخل کشور یک منبع قوی اقتصادی به وجود آورد.
با اینکه هندوستان یادگیری فنون کشت چای را برای افراد خارجی ممنوع کرده بود، کاشف السلطنه توانست فنون کشت و تولید چای را یاد بگیرد و با مطالعه و بررسی شرایط آب و هوایی ایران و مشابهت آب‌وهوای شمال ایران با کشور هندوستان، با زحمات فراوانی تعدادی بذر و سه هزار اصله نهال را با گاری و درشکه به ایران منتقل کرد، سپس کشت چای در لاهیجان و کلارآباد را آغاز نمود. او با مخالف بعضی افراد مواجه شد و گاهاً بعضی از مخالفان او دست به ویرانی باغ‌های چای می‌زدند.
همچنین از آنجاییکه در اولین مرتبه کشت چای در زمین‌های زراعی، لازم بود ۵ سال برای اولین برداشت صبر شود، کشاورزان تمایلی به کشت چنین محصولی نداشتند. کاشف السلطنه ملقب به پدر چای ایران تمامی سختی‌ها را تحمل نمود و به تدریج باغات چای را گسترش داد.از آنجاییکه اولین بار کشاورزان لاهیجانی اقدام به کشت چای نمودند، مقبره کاشف السلطنه نیز در لاهیجان ساخته شد و امروزه به صورت گنجینهٔ تاریخ چای ایران تبدیل شده است.
به تدریج و با گذر زمان کشت چای در تمامی استان گیلان گسترش یافت و در سال ۱۳۱۹ ه.ش حدود ۶۰۰ هکتار باغ چای در گیلان به وجود آمده بود. در سال ۱۳۳۷ ه.ش دولت ایران سازمان چای کشور را برای حمایت از کشاورزان و صاحبان صنعت چای تأسیس نمود. هم‌اکنون حدود ۲۵۰۰۰ هکتار باغ چای در استان‌های شمالی کشور وجود دارد. سهم ایران ۴ تا ۵/۴ درصد از مصرف کل چای جهان است که با خرید چای ایرانی و صادرات آن می‌توان نقش بسزایی در رونق اقتصاد داخلی داشت.
محبوبیت چای در میان مردم ایران
چای در ایران مانند کشورهای ترکیه، مراکش، انگلستان و چین یک نوشیدنی محبوب و خوش‌طعم است که پای ثابت پذیرایی از مهمان، سفره صبحانه و میان‌وعده عصرانه است.
تاریخچه پیدایش چای در ایران احتمالاً به عصر صفوی، هم‌زمان با ورود قهوه و حدود قرن ۱۶میلادی بازمی‌گردد. در واقع شواهد اولیه مصرف چای و قهوه در ایران عصر صفوی توسط جهانگردان به ثبت رسیده و توصیف شده که مردم چای را شیرین دوست دارند و همراه با شکر، نبات و قند می‌نوشند. داستان قهوه اما با تاریخچه چای در ایران و جهان کمی فرق دارد، زیرا چای به‌عنوان نوشیدنی وارد فرهنگ مردم شد و قهوه در ایران و اروپا بیشتر به‌عنوان دارو شناخته می‌شد.
در همین عصر صفوی، قهوه‌خانه‌های بزرگ و مشهوری شروع به کار کردند و به فضایی برای تفریح و دورهمی مردانه تبدیل شدند تا علاوه بر نوشیدن چای مردم دور هم نقالی و شعرخوانی ببینند و درباره مسائل مختلف صحبت کنند. با ورود چای به ایران فرهنگ و عادات مردم هم تغییر کرد و شربت به مرور جایگاهش را از دست داد.
تاریخچه پیدایش چای در ایران به قدری در لایه‌های فرهنگ ایرانی جاافتاده که حتی در مراسم مهمی هم مثل خواستگاری نقش اساسی دارد و در بسیاری از مهمانی‌ها با ظرافت در فنجان‌های زیبای چینی با کریستال سرو شده و نشان از اصالت یا طبقه اجتماعی خانواده‌ها دارد.
سخن پایانی
با گذشت سالیان طولانی از ورود و مصرف چای در ایران هنوز هم این نوشیدنی در میان خانواده‌ها محبوبیت زیادی دارد و در مراسمات مهمی همچون خواستگاری، سوگواری، عید دیدنی نوروز و … حضور همیشگی دارد.
